Жорий йилнинг 31 январида президент Шавкат Мирзиёев фармацевтика соҳасини тартибга солиш, аҳолини сифатли ва хавфсиз дори воситалари билан таъминлаш масалалари бўйича йиғилиш ўтказди. Мазкур йиғилишда ривожланаётган халқаро фармацевтика саноатида дори-дармонларнинг турли хиллари пайдо бўлиши, юртимизга кириб келаётган янги турдаги дори-дармонларнинг сифатини ва хавфсизлигини давлат томонидан доимий назорат қилинишини таъминлаш, аҳоли саломатлигига ножўя таъсирларини ўрганиш, таҳлил қилиш, шунингдек ножўя таъсирлар вужудга келганда жавобгарлик масалаларини кўриб чиқиш зарурати хусусида фикрлар билдирилди.

Маълумки, 2024 йилнинг 23 январида Президентнинг ПФ-20 сон “Фармацевтика соҳасини тартибга солиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди. Мазкур Фармонга кўра, жорий йилнинг 1 июлидан бошлаб аҳолини сифатли, хавфсизлиги ва самарадорлиги кафолатланган дори воситалари ва тиббий буюмлар билан таъминлаш учун масъулият дори воситалари ва тиббий буюмларни тайёрловчи, улгуржи ҳамда чакана реализация қилувчи ташкилотлар зиммасига юклатилди ҳамда уларга нисбатан давлат назоратини амалга оширишнинг алоҳида қоидалари белгиланадиган бўлди.

Шунингдек, дори воситаларидан фойдаланиш билан боғлиқ потенциал хавф-хатарларни тезкор аниқлаш ва уларга жавоб беришга қаратилган, халқаро стандартлар талаблари асосида фармакологик назорат тизими ташкил этилиши лозимлиги белгиланди. Бунда фармакологик назоратни жорий этишда “Зарур фармакологик назорат амалиёти — ГВП” стандартини татбиқ қилиш ҳамда тиббиёт тизимининг барча бўғинларида дори воситаларининг ножўя таъсирлари тўғрисидаги маълумотларни йиғувчи ҳамда таҳлил қилиш имконини берувчи электрон ахборот тизимини яратиш назарда тутилиши белгиланди.

Сифатли тиббий ёрдамни сифатли дори воситалари билан таъминлашни ташкил қилмасдан туриб амалга ошириш мумкин эмас. Аҳолини дори воситалари билан таъминлаш соғлиқни сақлаш тизимининг ажралмас қисми ҳисобланади. Шунга қарамай, давлат томонидан ижтимоий кафолатлар беришнинг барқарорлиги ҳамда ривожланаётган фармацевтика бозори даврида мамлакатнинг иқтисодий ривожланиш даражаси қуйидаги ўзига хос хусусиятларга эга: кўламлилик, кенг ассортимент, илм-фан интенсивлиги, дори препаратларини ишлаб чиқаришнинг узоқ цикли ва бошқалар.

Сўнгги йилларда аҳолини дори воситалари билан таъминлаш соҳасида катта ўзгаришлар рўй берди: дори воситалари билан таъминлашнинг меъёрий-ҳуқуқий базаси қайта кўриб чиқилди, янги маҳаллий фармацевтика корхоналари ишга туширилди, шунингдек дори воситаларининг сифатини оширишнинг қуйидаги чоралари кўрилди: маркалаш тизими[1] ва дори воситаларининг ҳаракатланишини мониторинг қилиш жорий этилди; фармацевтика корхоналарида ГМП тизими (тиббий ва ветеринария учун мўлжалланган дори воситаларини ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва сифатини назорат қилиш талабларини белгиловчи қоидалар), дори сифати мониторинги жорий этилди.

Фармацевтика маҳсулотларини ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш қоидалари шакллантирилди ва маҳаллийлаштириш мезонларига риоя қилиш учун қўшимча шартлар жорий этилди.

Қайд этиш жоизки, амалга оширилаётган барча ислоҳот ва инновацияларга қарамай, Ўзбекистонда сифатли дори воситаларини истеъмол қилиш бўйича МДҲ нинг ривожланган давлатлари орасида бир неча баробар ортда қолмоқда. Хусусан хорижий мамлакатлардан юртимизга кириб келаётган дори воситаларининг сифати соғлиқни сақлаш вазирлиги органлари томонидан ўрнатилган тартибда текширилмасдан уларга сертификатларнинг тақдим этилиши оқибатида аҳоли ўртасида ножўя таъсир қилувчи дори воситаларининг кўпайишига сабаб бўлмоқда.

Эслатиб ўтамиз ўтган йилнинг август ойи ҳолатига кўра Ўзбекистонда Марион Биотеч ҳинд фармкомпаниясининг дори воситалари истеъмолидан 65 нафар болалар вафот этганди. Ўзбекистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан йўталга қарши Амбронол ва ДОК-1 сиропларининг таркиби ўрганилгандан сўнг, Уттар-Прадеш штатидаги заводи фаолияти тўхтатилганди.

Фармацевтика фаолиятини тартибга солишнинг параметрлари давлат органлари (ижро ҳокимияти органлари) ҳамда ўз-ўзини тартибга солувчи ташкилотлар (профессионал уюшмалар ва фармацевтика жамиятлари) томонидан ўрнатилади. Доривор воситаларини ишлаб чиқариш ва уларни реализация қилиш бўйича давлат томонидан тартибга солишнинг барча шакллари миллий характерга эга бўлиб, ҳар бир давлатнинг қонунчилик хусусиятлари, давлат тузилиши, соғлиқни сақлаш органлари ва фармацевтика хизматининг тузилмалари, анъаналари ва мавжуд ресурсларидан келиб чиқади [3].

“Ўз ўзини даволаш” концепциясининг ҳамда соғлиқни сақлашга доир харажатларни қисқартиришга қаратилган давлат сиёсатининг кенг тарқалиши фуқароларда енгил касалликлар вужудга келганда шифокор рецептисиз дорихоналарга мурожаат қилиш жараёни кўпаяди. Бу фармацевтика мутахассисларига истеъмолчига янги турдаги хизматларни таклиф қилиш имкониятини беради. Фармацевтика бозорида дорихоналарнинг ўрни ва ролини ўзгариши фармацевтик маҳсулотларнинг савдо улуши ошиши билан боғлиқ.

Юқорида қайд этилган факторлар шуни кўрсатадики, рецептсиз дори воситаларини қўллашга доир кўрсатмаларнинг кенгайиши дори воситаларининг чакана савдоси устидан давлат назоратини ўрнатишда бир қатор қийинчиликларни вужудга келтиради. Дориларнинг хавфсизлиги инсонларнинг соғлиғи ва ҳаётига бевосита алоқадор бўлиб, дориларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун уларнинг сифатини назорат қилиш, яъни “Зарур фармакологик назорат амалиёти — ГВП” стандартини татбиқ қилиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Шунингдек, дори воситалари муомаласининг барча босқичларида, шу жумладан ГДП (зарур дистрибюторлик тажрибаси) ва ГПП (намунали дорихона тажрибаси) стандартларини ўрнатиш аҳолига сифатли дори воситаларининг таъминланишида муҳим ҳисобланади.

Маъмурий ва молия ҳуқуқи

кафедраси ўқитувчиси M.Xudoyberganova

 

---

[1] Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 5 февралдаги 22-сон “Импорт қилинадиган истеъмол товарларининг айрим турларини маркировка қилиш ва божхонада расмийлаштириш тартибини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарори