Маълумки, ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эркаклар — 60 ёшга тўлганда ва иш стажлари камида 25 йил бўлган тақдирда, аёллар — 55 ёшга тўлганда ва иш стажлари камида 20 йил бўлган тақдирда эга бўладилар. Пенсия ёшига икки йил қолган шахслар қонунда белгиланган пенсияолди ёшидаги шахслар сирасига киради.

Меҳнат кодексининг 161-моддаси (Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилиш) иккинчи қисмининг 1 (ташкилот (унинг алоҳида бўлинмаси) ўз муассисларининг (иштирокчиларининг) ёки таъсис ҳужжатлари билан бунга ваколат берилган юридик шахс органининг қарори билан тугатилганлиги ёхуд якка тартибдаги тадбиркор томонидан фаолиятнинг тугатилганлиги) ва 2-бандларида (технологиянинг, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишнинг ўзгариши, ишлар (маҳсулот, хизматлар) ҳажмининг қисқариши билан боғлиқ бўлган ташкилот (унинг алоҳида бўлинмаси), якка тартибдаги тадбиркор ходимлари сонининг ёки штатининг ўзгарганлиги) белгиланган асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганда пенсияолди ёшидаги шахслар муддатидан олдин пенсияга чиқиш ҳуқуқига эга бўладилар.

Шунингдек, «Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида»ги Қонун 14-моддаси (Ёшга доир пенсияларни муддатидан олдин тайинлаш)га асосан технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд корхонанинг тугатилганлиги муносабати билан ишдан озод этилган ва ишсиз деб эътироф этилган шахслар:

эркаклар — 58 ёшга тўлганда ва иш стажи камида 25 йил бўлган тақдирда;

аёллар — 53 ёшга тўлганда ва иш стажи камида 20 йил бўлган тақдирда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар.

Шу билан бирга, Ижтимоий таъминот вазирлиги, Меҳнат вазирлигининг 1998 йил 30 ноябрь, 2-271/04-сон билан тасдиқланган Алоҳида асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишдан бўшатилган ходимларга муддатидан олдин пенсия тайинлаш тартиби тўғрисидаги йўриқнома (рўйхат рақами 588, 1999 йил 7 январь)нинг 2-банди Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 161-моддаси иккинчи қисмининг 1 ва 2-бандларида кўрсатилган асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимларга муддатидан олдин пенсия тайинлаш ва тўлаш тартибини белгилайди.

Мазкур Йўриқноманинг 3-бандига кўра, юқоридаги ҳолат бўйича ишдан озод этилган (ёки белгиланган тартибда ишсиз деб эътироф этилган) ходимларга: эркаклар — 58 ёшдан 60 ёшгача бўлиб, умумий меҳнат стажи йигирма беш йилдан кам бўлмаган тақдирда, аёллар — 53 ёшдан 55 ёшгача бўлиб, умумий меҳнат стажи йигирма йилдан кам бўлмаган тақдирда тайинланади.

Ишсиз деб эътироф этилиб муддатидан олдин пенсия тайинлаш учун тақдим этилган фуқароларга ишсизлик нафақаси тайинланмайди. Агар фуқаронинг муддатидан олдин пенсия олиш ҳуқуқи ишсизлик нафақасини олиб турган вақтда вужудга келса, ишсизлик нафақаси тўлови тўхтатилади.

Таъкидлаш лозимки, пенсияолди ёшидаги шахслар билан Меҳнат кодекси 161-моддаси иккинчи қисмининг 1 ва 2-бандларида кўрсатилган асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинса бу уларга пенсия тайинланди дегани эмас. Пенсия тайинланиши учун мазкур тофиадаги ходимлар белгиланган тартибда ишсиз деб эътироф этилишлари лозим. Улар ишсиз деб эътироф этилмаган тақдирда муддатидан олдин пенсияга чиқа олмайдилар.

Эътибор беринг. Муддатидан олдин тайинланган пенсиялар ишламайдиган фуқароларга тўланади. Бундай пенсияни олаётган фуқаролар умумий асосларда пенсия олиш ёшига (эркаклар 60 ёшга, аёллар 55 ёшга) етгунга қадар ишга кирган ҳолларда муддатидан олдин пенсия тўлаш тўхтатилади.

Хулоса қилиб айтганда, пенсияолди ёшидаги шахслар (қонунда белгиланган пенсия ёшига қадар икки йил олдин) аҳолининг ижтимоий эҳтиёжманд тоифалари жумласига киритилган. Бироқ, меҳнат тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатларида пенсияолди ёшидаги шахслар билан меҳнат шартномасини бекор қилиш тақиқланган ёки мумкин эмас деган қоида, талаблар мавжуд эмас. Улар билан ҳам меҳнат шартномаси меҳнат тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатларида белгиланган асослар бўйича бекор қилиниши мумкин.

Баҳодир Турғунов,
«Адолат» МҲАМ бўлим бошлиғи